Nevojitet veprim i menjëhershëm për të reduktuar konsumin e ushqimeve ultra-të përpunuara (UPF) në mbarë botën, për shkak të rrezikut që paraqesin për shëndetin, thonë ekspertë ndërkombëtarë në një rishikim global të kërkimeve. Ata thonë se mënyra se si ushqehemi po ndryshon, jemi larguar nga ushqimet e freskëta, të plota, drejt vakteve shumë të përpunuara, gjë që po rrit rrezikun për një sërë sëmundjesh kronike, përfshirë obezitetin dhe depresionin.

Duke shkruar në The Lancet, studiuesit thonë se qeveritë duhet “të veprojnë” dhe të vendosin paralajmërime dhe taksa më të larta për produktet UPF, në mënyrë që të financohet qasja në ushqime më ushqyese. Megjithatë, disa shkencëtarë thonë se ky rishikim nuk mund të provojë se UPF-të shkaktojnë drejtpërdrejt dëme shëndetësore dhe nevojiten më shumë kërkime dhe prova klinike për ta treguar këtë.

Ushqimet klasifikohen në katër kategori sipas Klasifikimit Nova. Ato variojnë nga ushqimet minimalisht të përpunuara, si frutat, perimet dhe vezët, deri te ushqimet ultra-të përpunuara në kolonën e djathtë, si çipsat, pijet me gaz, buka e supermarketeve dhe vaktet gati për konsum. Ushqimet ultra-të përpunuara përcaktohen si ato që përmbajnë më shumë se pesë përbërës që nuk do t’i gjenit zakonisht në dollapin tuaj të kuzhinës, si emulsifikues, konservues, aditivë, ngjyrues dhe ëmbëltues.

Shembuj të UPF-ve përfshijnë sallamet, pastiçeritë, biskotat, pijet me gaz, akullore dhe buka e supermarketeve. Anketat tregojnë se këto ushqime të prodhuara industrialisht janë në rritje në dieta në mbarë botën, duke përkeqësuar cilësinë e ushqimit që konsumojmë, me shumë sheqer dhe yndyra jo të shëndetshme, dhe mungesë fibre e proteine. Ky rishikim i provave mbi ndikimin e UPF-ve në shëndet, i kryer nga 43 ekspertë globalë dhe i bazuar në 104 studime afatgjata, sugjeron se këto ushqime lidhen me një rrezik më të madh për 12 gjendje shëndetësore.

Këto përfshijnë diabetin e tipit 2, sëmundjet kardiovaskulare, sëmundjet e veshkave, depresionin dhe vdekjen e parakohshme nga çdo shkak. Autori i studimit, Prof Carlos Monteiro nga Universiteti i Sao Paulo në Brazil, i cili krijoi sistemin Nova për kategorizimin e ushqimeve, tha se konsumimi në rritje i ushqimeve ultra-të përpunuara “po riformëson dietat në mbarë botën, duke zëvendësuar ushqimet e freskëta dhe minimalisht të përpunuara”.

“Kjo ndryshim në atë që njerëzit hanë nxitet nga korporata të fuqishme globale që gjenerojnë fitime të mëdha duke u përqendruar te produktet ultra-të përpunuara, të mbështetura nga marketing i gjerë dhe lobim politik për të bllokuar politikat efektive të shëndetit publik që mbështesin ushqimin e shëndetshëm”, shtoi ai.

Bashkautor, Dr Phillip Baker nga Universiteti i Sidneit, tha se zgjidhja është “një përgjigje e fortë globale e shëndetit publik si përpjekjet e koordinuara për të sfiduar industrinë e duhanit”. Rishikimi njeh mungesën e provave klinike që tregojnë saktësisht se si UPF-të dëmtojnë shëndetin por thotë se kjo nuk duhet të vonojë veprimin për të mbrojtur njerëzit në mbarë botën nga rreziqet e mundshme shëndetësore.

Disa shkencëtarë kanë komentuar se është e vështirë të ndahet ndikimi i UPF-ve në dieta nga faktorë të tjerë në jetët e njerëzve, si mënyra e jetesës, sjellja dhe të ardhurat. Kritikët thonë se ai mbështetet shumë te niveli i përpunimit të ushqimit dhe jo te sa ushqyes është ai. Për shembull, buka me drithëra të plota, drithërat e mëngjesit, kosrat me pak yndyrë, formula e qumështit për foshnjat dhe shufrat e peshkut konsiderohen ultra-të përpunuara, por megjithatë kanë vlera të mira ushqyese.

Ende nuk është e qartë se çfarë është te ushqimet ultra-të përpunuara që mund të shkaktojë ose kontribuojë në sëmundje. Prof Jules Griffin nga Universiteti i Aberdeen tha se ka disa anë pozitive të përpunimit të ushqimit dhe se kërkime të mëtejshme për të kuptuar se si ndikon ai në shëndet janë “urgjentisht të nevojshme”.

Federata e Ushqimit dhe Pijeve (FDF), e cila përfaqëson industrinë, thotë se UPF-të mund të jenë pjesë e një diete të balancuar, si bizelet e ngrira dhe buka me drithëra të plota.

“Kompanitë kanë bërë një sërë ndryshimesh ndër vite për ta bërë ushqimin dhe pijet që blejmë më të shëndetshme, në përputhje me udhëzimet e qeverisë,” thotë Kate Halliwell, drejtuese shkencore në FDF.

Sasia e sheqerit dhe kripës në produktet që shiten në dyqane dhe supermarkete ka rënë me një të tretën që nga viti 2015, shtoi ajo. Komiteti Këshillues Shkencor i Mbretërisë së Bashkuar për Ushqyerjen (SACN) tha më herët këtë vit se lidhja mes konsumit më të lartë të ushqimeve ultra-të përpunuara dhe rezultateve negative shëndetësore ishte “shqetësuese”.

Por shtoi se ishte “e paqartë” nëse këto ushqime janë të pashëndetshme për shkak të përpunimit apo sepse shumë prej tyre janë të pasura me kalori, yndyra të ngopura, kripë dhe sheqerna të lira.

Këshillat aktuale të qeverisë britanike për dietën janë të konsumohen më shumë fruta, perime dhe fibra, dhe të reduktohet sasia e sheqerit, yndyrës dhe kripës.